تعویض روغن انواع گیربکس اتوماتیک: راهنمای تخصصی برای AT، CVT و DCT

گیربکس‌های اتوماتیک مدرن، از نمونه‌های کلاسیک (AT) گرفته تا متغیر پیوسته (CVT) و دوکلاچه (DCT)، قلب تپنده بسیاری از خودروهای امروزی هستند. عملکرد صحیح و طول عمر این سیستم‌های پیچیده، وابستگی شدیدی به کیفیت و سلامت روغن (یا سیال) مخصوص به خود دارد. در futuregearbox.com، ما معتقدیم که آگاهی از تفاوت‌ها و اهمیت تعویض روغن انواع گیربکس اتوماتیک، گامی اساسی در جهت نگهداری صحیح از خودروی شماست.

چرا تعویض روغن برای انواع گیربکس‌های اتوماتیک حیاتی است؟

صرف نظر از نوع گیربکس اتوماتیک خودروی شما، روغن آن وظایف حیاتی متعددی را بر عهده دارد:

• روانکاری: کاهش اصطکاک بین قطعات متحرک داخلی.
• خنک‌کاری: جذب و انتقال حرارت تولید شده در گیربکس.
• تمیزکنندگی: معلق نگه داشتن ذرات ریز و آلودگی‌ها و جلوگیری از رسوب آن‌ها.
• انتقال قدرت هیدرولیکی: فعال‌سازی کلاچ‌ها، باندها و سایر عملگرهای داخلی.

با گذشت زمان و تحت تاثیر حرارت و فشار کاری، روغن گیربکس کیفیت خود را از دست می‌دهد، اکسیده می‌شود و با ذرات سایشی آلوده می‌گردد. عدم تعویض به موقع روغن در هر نوع گیربکس اتوماتیک می‌تواند منجر به مشکلاتی نظیر گرم شدن بیش از حد، سایش زودرس قطعات، عملکرد نامناسب (تقه زدن، لغزش دنده) و در نهایت، تعمیرات گران‌قیمت و اساسی شود.

آشنایی با انواع رایج گیربکس‌های اتوماتیک و سیالات تخصصی آن‌ها

هر نوع گیربکس اتوماتیک، به دلیل ساختار و نحوه عملکرد متفاوت، نیازمند روغن (سیال) با فرمولاسیون خاص خود است. استفاده از روغن نامناسب می‌تواند به سرعت به گیربکس آسیب برساند.

 گیربکس اتوماتیک معمولی (AT – Automatic Transmission / Step-Automatic)

این نوع گیربکس که از مجموعه‌ای از چرخ‌دنده‌های سیاره‌ای و مبدل گشتاور (Torque Converter) استفاده می‌کند، رایج‌ترین نوع در گذشته بوده و هنوز هم در بسیاری از خودروها به کار می‌رود.

• نوع روغن: سیال انتقال قدرت اتوماتیک یا ATF (Automatic Transmission Fluid). این سیالات دارای مشخصات و استانداردهای مختلفی مانند Dexron (جنرال موتورز)، Mercon (فورد)، ATF+4 (کرایسلر/جیپ/داج)، و استانداردهای مخصوص خودروسازان ژاپنی و اروپایی (مانند SP-III، T-IV، ZF LifeguardFluid) هستند.
• ملاحظات تعویض: تعویض فیلتر روغن گیربکس (در صورت وجود و قابل دسترس بودن) همراه با تعویض روغن بسیار توصیه می‌شود.

 گیربکس متغیر پیوسته (CVT – Continuously Variable Transmission)

گیربکس CVT به جای چرخ‌دنده‌های ثابت، از یک سیستم پولی و تسمه (یا گاهی زنجیر) برای ایجاد بی‌نهایت ضریب دنده استفاده می‌کند. این نوع گیربکس نیازمند سیال با خواص اصطکاکی بسیار خاص برای جلوگیری از لغزش تسمه روی پولی‌ها است.

• نوع روغن: سیال CVT یا CVT Fluid. اکیداً تاکید می‌شود که سیال CVT با ATF معمولی به هیچ عنوان قابل جایگزینی نیست. هر خودروساز معمولاً سیال CVT مخصوص به خود را دارد (مانند Nissan NS-2/NS-3، Honda HCF-2، Toyota CVT Fluid TC/FE).
• ملاحظات تعویض: گیربکس‌های CVT به کیفیت روغن بسیار حساس هستند. تعویض روغن باید با دقت و گاهی با استفاده از دستگاه‌های مخصوص و رعایت رویه‌های خاص سازنده انجام شود.

گیربکس دوکلاچه (DCT – Dual-Clutch Transmission / DSG – Direct-Shift Gearbox)

این نوع گیربکس عملکردی شبیه به گیربکس دستی دارد اما فرآیند کلاچ‌گیری و تعویض دنده به صورت اتوماتیک و بسیار سریع توسط دو کلاچ مجزا انجام می‌شود.

• نوع روغن: سیال DCT یا DCT Fluid. این سیالات نیز تخصصی بوده و با ATF یا CVT متفاوتند.
  • DCTهای با کلاچ تَر (Wet Clutch): در این نوع، کلاچ‌ها در روغن غوطه‌ور هستند و سیال DCT وظیفه روانکاری و خنک‌کاری کلاچ‌ها و چرخ‌دنده‌ها را بر عهده دارد.
  • DCTهای با کلاچ خشک (Dry Clutch): در این نوع، کلاچ‌ها نیازی به روغن ندارند، اما بخش چرخ‌دنده‌ها و مکاترونیک (واحد کنترل) ممکن است نیاز به روغن‌های جداگانه یا یک روغن مشترک برای چرخ‌دنده‌ها داشته باشند.
• ملاحظات تعویض: تعویض روغن DCT اغلب پیچیده‌تر است و ممکن است نیاز به ابزارهای تشخیصی برای انجام فرآیندهای تطبیق (Adaptation) پس از تعویض روغن داشته باشد. برخی DCTها دارای دو نوع روغن مختلف (یکی برای بخش هیدرولیک/کلاچ‌ها و دیگری برای چرخ‌دنده‌ها) و فیلترهای جداگانه هستند.

چه زمانی باید روغن گیربکس اتوماتیک خود را تعویض کنید؟ (زمان‌بندی برای انواع مختلف)

بهترین راهنما برای تعیین زمان تعویض روغن گیربکس، دفترچه راهنمای خودروی شماست. با این حال، برخی دستورالعمل‌های کلی وجود دارد:

• گیربکس AT: معمولاً هر ۵۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰ کیلومتر، بسته به توصیه‌های سازنده و شرایط رانندگی.
• گیربکس CVT: اغلب حساس‌تر بوده و ممکن است نیاز به تعویض روغن در فواصل کوتاه‌تری داشته باشند، مثلاً هر ۴۰,۰۰۰ تا ۸۰,۰۰۰ کیلومتر.
• گیربکس DCT: فواصل تعویض می‌تواند بسیار متفاوت باشد. برخی DCTهای با کلاچ تر ممکن است نیاز به تعویض روغن و فیلتر هر ۴۰,۰۰۰ تا ۶۰,۰۰۰ کیلومتر داشته باشند.

علائم هشداردهنده نیاز به تعویض روغن (مشترک در اکثر انواع):

• تیره شدن یا بوی سوختگی روغن گیربکس.
• تقه زدن، لرزش یا تاخیر در تعویض دنده‌ها.
• لغزش دنده یا افزایش ناگهانی دور موتور بدون افزایش سرعت.
• صداهای غیرعادی از گیربکس.
• روشن شدن چراغ هشدار گیربکس یا موتور.

روش‌های تعویض روغن گیربکس اتوماتیک

دو روش اصلی برای تعویض روغن گیربکس اتوماتیک وجود دارد:

1. تخلیه از طریق پیچ کارتل (Drain and Fill): در این روش، پیچ تخلیه در پایین گیربکس باز شده و بخشی از روغن قدیمی خارج می‌شود. سپس به همان میزان روغن جدید اضافه می‌گردد.
   • مزایا: ساده‌تر، کم‌هزینه‌تر.
   • معایب: تمام روغن قدیمی (به خصوص روغنی که در مبدل گشتاور، لوله‌ها و خنک‌کننده باقی مانده) تعویض نمی‌شود (معمولاً ۴۰٪ تا ۶۰٪ تعویض می‌شود).
2. تعویض کامل با دستگاه مخصوص (Fluid Exchange Machine): این دستگاه به مسیر روغن گیربکس متصل شده و به طور همزمان روغن قدیمی را مکش کرده و روغن جدید را تزریق می‌کند.
   • مزایا: تقریباً تمام روغن قدیمی (بیش از ۹۰٪) با روغن جدید جایگزین می‌شود. می‌تواند به تمیز شدن بهتر مسیرهای داخلی کمک کند.
   • معایب: هزینه‌برتر، نیاز به تجهیزات و تخصص دارد. استفاده نادرست از دستگاه یا روغن نامناسب می‌تواند مضر باشد.

برای گیربکس‌های CVT و DCT، به دلیل حساسیت بالاتر، اغلب تعویض کامل با دستگاه یا رعایت دقیق رویه‌های سازنده توصیه می‌شود.

انتخاب روغن مناسب: چرا “یک روغن برای همه” وجود ندارد؟

استفاده از روغن با مشخصات دقیق توصیه شده توسط سازنده خودرو برای نوع خاص گیربکس شما، حیاتی‌ترین نکته است. هر نوع روغن (ATF، CVT Fluid، DCT Fluid) فرمولاسیون شیمیایی و خواص فیزیکی (مانند ویسکوزیته، ضریب اصطکاک، مقاومت در برابر حرارت و اکسیداسیون) منحصربه‌فردی دارد که برای عملکرد صحیح همان نوع گیربکس طراحی شده است.

• استفاده از ATF به جای CVT Fluid در گیربکس CVT می‌تواند باعث لغزش تسمه و آسیب جدی شود.
• استفاده از روغن نامناسب در DCT می‌تواند منجر به عملکرد نادرست کلاچ‌ها، گرم شدن بیش از حد و خرابی مکاترونیک گردد. همیشه مشخصات روغن را از دفترچه راهنمای خودرو یا از نمایندگی مجاز دریافت کنید.

راهنمای کامل تعمیر گیربکس اتوماتیک کلیک کنید

تعویض شیربرقی گیربکس اتوماتیک کلیک کنید

نکات مهم و اشتباهات رایج در تعویض روغن انواع گیربکس اتوماتیک

• بررسی دقیق سطح روغن: سطح روغن باید پس از تعویض و در دمای کاری مشخص (طبق دستورالعمل سازنده) بررسی شود. کم یا زیاد بودن سطح روغن مضر است.
• تعویض فیلتر: در صورت امکان، فیلتر روغن گیربکس را نیز تعویض کنید.
• استفاده از واشر و اورینگ نو: برای پیچ تخلیه و درپوش فیلتر از واشرهای نو استفاده کنید.
• عدم استفاده از افزودنی‌های غیرمجاز: بدون توصیه سازنده، از افزودن هرگونه مکمل یا افزودنی به روغن گیربکس خودداری کنید.
• انجام توسط متخصص: اگر دانش فنی، ابزار و تجربه کافی ندارید، به خصوص برای گیربکس‌های CVT و DCT، تعویض روغن را به یک تعمیرگاه معتبر و متخصص بسپارید. برخی خودروها پس از تعویض روغن نیاز به ریست کردن شمارنده عمر روغن یا انجام کالیبراسیون از طریق دستگاه دیاگ دارند.

نتیجه‌گیری

تعویض به موقع و صحیح روغن با استفاده از سیال تخصصی مناسب برای هر نوع گیربکس اتوماتیک (AT، CVT یا DCT)، یک سرمایه‌گذاری هوشمندانه برای حفظ سلامت، عملکرد بهینه و افزایش طول عمر گیربکس خودروی شماست. با توجه به پیچیدگی روزافزون این سیستم‌ها، مشورت با متخصصان و پایبندی به توصیه‌های سازنده، بهترین راه برای اطمینان از عملکرد بی‌دردسر گیربکس اتوماتیک شما در درازمدت خواهد بود.

📞 شماره تماس ما : ۰۹۱۹۷۷۸۴۹۷۰ | 📍 آدرس تعمیرگاه ما کلیک کنید | 🌐 futuregearbox.com